Kontaktörler

Kontaktörün Tanımı

Elektrik devrelerini açıp kapamaya yarayan ve tahrik sistemiyle uzaktan kumanda edilebilen büyük güçlü elektromanyetik anahtarlara kontaktör denir.

Kontaktörün Yapısı

Elektromıknatıs, palet ve kontaklar olmak üzere üç kısımdan oluşur.

Elektromıknatıs: Bir demir nüve ve üzerine sarılmış bobinden meydana gelir. Bobine gerilim uygulandığında geçen akım, manyetik alan oluşturarak mıknatısiyet meydana getirir. Alternatif akımla çalışan kontaktörün nüvesi silisli sacların paketlenmesiyle yapılır. Nüvenin ön yüzüne açılan oluklara bakır halkalar oluşur. Bakır halkalar; alternatif akımın yön ve değer değişimlerinden etkilenerek titreşim, yani gürültü yapmasını önlemek içindir.
Doğru akımla çalışan kontaktörün nüvesi, yumuşak demirden tek parça olarak yapılır. Bobin akımı kesildiğinde demir nüvede kalan artık mıknatisiyetten dolayı paletin nüveye yapışık kalmasını önlemek için nüvenin palete bakan kısmına plastik pullar konur.
Çalışma akımı ve kontak akımına bağlı olarak elektromıknatıslar, değişik kesit ve sipirde sarılırlar


Palet: Kontaktör nüvesinin hareketli kısmına palet denir. Demir nüvenin mıknatıslanması ve yayların itmesi sonucu hareket eder. Palet üzerine kontaklar monte edilmiştir. Demir nüve mıknatıslandığında paleti çeker ve bazı kontaklar açılırken bazı kontaklar kapanır. Demir nüveye sarılı bobinin enerjisi kesildiğinde, yayların itmesi sonucunda palet eski konumuna döner.

Kontaklar: Gümüş, bakır-nikel, kadminyum, demir, karbon, tungsten, ve molibdenden yapılmış alaşımlardan yapılır. Kontaklar; biri sabit diğeri, hareketli olmak üzere iki kontaktan meydana gelir. Normalde açık ve normalde kapalı olmak üzere iki tip kontak vardır. Palet üzerine monte edilen hareketli kontakların bir kısmı kontaktör çalışmazken açık konumda, bir kısmı ise kapalı konumdadır. Kontaktör üzerinde istenenden fazla kontak vardır. Bu kontaklardan bazıları konum değiştirirken yıpranırken, bazıları kullanılmadığından yıpranmaz. Bu dengesizliği önlemek için devre akımı fazla ise boş kalan kontaklar diğer kontaklarla paralel bağlanır, devre gerilimi yüksekse boş kontaklar diğer kontaklara seri bağlanır.

Kontaktör çeşitleri:

Akım cinsine ve imalat durumuna göre ikiye ayrılırlar:

 Akım cinsine göre:

•  Doğru akım kontaktörleri
•  Alternatif akım kontaktörleri

 İmalat durumuna göre:

•  Elektromanyetik kontaktörler
•  Basınçlı havalı kontaktörler
•  Elektro-pnomatik kontaktörler

 Kontaktör Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar

Kullanma Sınıfı
Kontaktörler çalışma gerilimi, işletme ve kullanma şekillerine göre standart hâle getirilerek kullanıma sunulmaktadır.
IEC 947-4-1 numaralı standartlara göre kontaktörlerin üretim sınıfları ve kullanım alanları aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

AC–1 sınıfı kontaktörler
İndüktif olmayan ya da çok az indüktif olan yüklerde kullanılır.

 AC–2 sınıfı kontaktörler
Bilezikli asenkron motorlara yol vermede kullanılır.

AC–3, AC–4 sınıfı kontaktörler
Sincap kafesli asenkron motorların çalıştırılmasında kullanılır.

AC-6a sınıfı kontaktörler
Transformatörlerin kumandasında kullanılır.

AC-6b sınıfı kontaktörler
Akkor flamanlı lambaların kumandasında kullanılır.

DC–1 sınıfı kontaktörler
İndüktif olmayan ya da çok az indüktif olan DC yüklerin beslenmesinde kullanılır.

D–2 sınıfı kontaktörler
DC motorların çalıştırılması ve frenlenmesiyle ilgili devrelerde kullanılır.

Anma gerilimi

Kontaktörün kumanda edeceği gerilim değeridir. Uygulamada 220–380–500–660 V'luk şebeke gerilimleri bulunmasına rağmen genellikle 220 V ve 380 V'luk gerilimler kullanılır.

Bobin gerilimi

Bobinin çalışma gerilimidir. Bobinler 24–48–110–220–380 volt olabilmektedir.

Anma akımı

Kontaktörün güç kontaklarının akım değeridir.

Anma gücü

Kumanda edilecek alıcının gücüdür.

Kontak yapısı ve sayısı

Kontaktörlerde iki tip kontak mevcuttur. Bunlar:
Güç kontakları
Kumanda kontaklarıdır.
Güç kontakları, yüksek akıma dayanıklı olup motor vb. alıcıları çalıştırmak için kullanılır. Kumanda kontakları ise termik aşırı akım rölesi, zaman rölesi, ısı kontrol rölesi, mühürleme vb. gibi düzeneklerin çalıştırılmasında görev yapar.
Otomatik kontrol sistemlerinde kullanılan kontaktörler, beslenecek olan alıcının tipine, gerilimine, akımına göre, üretici firma kataloglarına bakılarak seçilir. ġöyle ki, indüktif özellikli asenkron motorların çalıştırılması için üretilmiş olan bir kontaktör, reaktif güç kompanzasyonu ile ilgili bir devrede kullanılamaz. Kontaktörlerin kontakları aşırı akıma maruz kalma ya da uzun süreli kullanım sonucunda özelliklerini kaybederek arızalanabilir. Bu durumda, kontaktör küçük güçlüyse yenisiyle değiştirme yoluna gidilir. Ancak kontaktör büyük güçlü ve pahalı bir model ise elemanın tamamı değil, sadece kontakalar değiştirilerek onarım yapılır.

Otomatik kumanda devrelerinde çok kullanılan bir eleman olan kontaktörün içinde tabloda görüldüğü gibi normalde açık ve normalde kapalı olmak üzere değişik sayıda kontak bulunur.Kontakların açılıp kapanmasını sağlayan bobin enerjisizken bazı kontaklar açık konumda bekler. Bobin enerjilendiğinde açık kontaklar kapalı, kapalı kontaklar ise açık hâle geçer.